-
Gegevens
-
Hits: 6
Het boek Numeri van Jonathan Sacks, door ds. Leo Ijkel te Apeldoorn
De rubriek ‘correctie(s)’ in het dagblad Trouw is doorgaans weinig opzienbarend. Maar op donderdag 9 juni kon ik een brede glimlach van verrassing niet onderdrukken. Ik las: “4 sterren. Het boek Numeri van Jonathan Sacks kreeg abusievelijk drie sterren in de papieren krant van 8 juni. De recensent heeft het boek echter met vier sterren beoordeeld.” En terecht, dacht ik. Ere wie ere toekomt. Ik besloot om ook nog eens te kijken naar de recensies van eerdere delen van het vijfdelige werk van Sacks over de Tora. En ik constateerde dat die delen telkens met vijf sterren waren beoordeeld. En omdat het onderhavige deel over Numeri beslist niet minder is heb ik als kopje boven deze aankondiging en korte bespreking dan ook gezet: Vijf sterren. En geen halve ster minder.

Jonathan Sacks, emeritus opperrabbijn van Groot-Brittannië, overleed in november 2020 aan de gevolgen van kanker. Hij is 72 jaar geworden. Sacks was een buitengewoon mens. Belezen. Wijs. Gezaghebbend. Hij heeft heel veel gepubliceerd. En gelukkig werd een groot aantal van zijn boeken ook in het Nederlands vertaald. Tussen 2009 en 2019 schreef Sacks een commentaar op de vijf boeken van de Tora. We mogen het gerust een standaardwerk noemen. Het draagt de titel Covenant & Conversation. A Weekly Reading of the Jewish Bible (Verbond en Dialoog. Joodse lezing van de Tora). Uitgeverij Skandalon heeft de taak op zich genomen om de Nederlandse vertaling van deze serie uit te geven (www.skandalon.nl). Na de delen over Genesis (Boek van het begin), Exodus (Boek van de bevrijding) en Leviticus (Boek van het heilige) verscheen onlangs ook het deel over Numeri (Boek van de woestijnjaren).
Zoals wellicht bekend wordt in de synagoge in de loop van één jaar heel de Tora gelezen. Die is daartoe in vierenvijftig afdelingen (parasjot) verdeeld. Dat zijn telkens hele lappen tekst. Die worden door Sacks dan ook niet woord voor woord besproken. Uit elke afdeling heeft Sacks vier of vijf gedeelten gelicht, en daar schreef hij in de vorm van essays een commentaar bij. Het lezen van deze essays is een feest, kan ik u verzekeren. Nee, het zijn geen romans. Je moet het rustig lezen en tot je door laten dringen. Soms denk je misschien: ik begrijp het niet helemaal. Gewoon volhouden, de woorden proeven.
Wat is dan wel het bijzondere van deze commentaren? En met name van dit boek over de woestijnjaren? Ik denk vooral het feit dat Sacks bruggen weet te slaan tussen oeroude en soms moeilijk te begrijpen teksten en onze eigen tijd. Zoals hij zelf ergens opmerkt (blz. 67): de betekenis van zulke teksten kan niet voor eens en voor altijd worden vastgesteld. Betekenis moet in elk tijdperk opnieuw worden vastgesteld. En dat kan hij! Om te beginnen legt hij alle heel gevarieerde gegevens in dit boek (verhalen, wetten, lijsten met namen, reisbeschrijvingen, verslagen van opstanden enzovoorts) met elkaar uit als beeld van een periode die het volk moest doormaken om te leren een echt vrij volk te zijn. Zoiets vraagt tijd. Bevrijd worden uit Egypte is één ding, maar daarmee is Egypte nog niet uit je denken verdwenen.
Een voorbeeld van de manier waarop hij moeilijke bijbelgedeelten becommentarieert is het verhaal van Pinechas de ijveraar uit Numeri 25. Het verhaal speelt na de vergeefse pogingen van Bileam om het volk te vervloeken. Dan bedenkt Bileam een andere methode. De Moabitische vrouwen moeten de Israëlitische mannen verleiden en tot afgoderij brengen. Een zekere Zimri heeft dan openlijk gemeenschap met zo’n vrouw, en Pinechas steekt beiden neer. Dat wordt blijkbaar door de Eeuwige gewaardeerd. Maar is dat ook zo? Het antwoord is niet eenvoudigweg ja. Sacks laat zien dat Pinechas weliswaar in dit ene geval iets deed wat vanwege de dreigende crisis door de vingers werd gezien, maar normaal gesproken had hij nooit zoiets mogen doen. Hij had iets gedaan waartoe normaliter alleen God het recht had. Zoals ik dat hier, zeer verkort, vertel zal het vast en zeker niet meteen overtuigen. Maar lees dat essay in alle rust zelf, proevend en luisterend. En je weet weer dat het nog altijd gehoorde verwijt dat veel verhalen in de Tora zo primitief en wreed zouden zijn nergens op slaat.
Boeiend en leerzaam is ook het commentaar op de opstand van Korach. Sacks laat zien hoe leiderschap dienend wil zijn. Daar kunnen mensen die vandaag de dag in onze samenleving leiding moeten geven nog wat van leren. Het zal wel niet voor niets zijn dat Chris van Dam, oud-kamerlid voor het CDA, gezegd moet hebben dat deze boeken van Sacks inzicht en perspectief bieden voor elke politicus.
Conclusie. De Tora is nog altijd actueel en uiterst relevant. Wanneer we de verworvenheden van onze vrije westerse samenleving koesteren zullen we daar iets voor moeten doen. Vanzelf zal het niet gaan. De weg naar echte vrijheid vergt tijd. Of zoals Sacks het zelf verwoordt (blz. 35 en 36): “Vrijheid wordt slechts bereikt door langdurige oefening in de verantwoordelijkheden en beperkingen die vrijheid vergt (……). Vrijheid is vandaag de dag net zo uitdagend als in de dagen van Mozes. Numeri blijft een van haar klassieke teksten.”
De vertaling is een indrukwekkend stuk werk is. Ook dat draagt ertoe bij dat het lezen van dit boek een feest is.
Over: Jonathan Sacks, Numeri. Boek van de woestijnjaren. 400 blz. Skandalon € 34,99